Χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός για τους μετανάστες στην Ευρώπη – Τι θα μπορούσε να γίνει για να ανέβουν οι πιθανότητες 

Γιατί είναι απαραίτητος ο οικονομικός αλφαβητισμός; Είναι αυτονόητο ότι όλοι στον σύγχρονο κόσμο πρέπει να είναι γνώστες των οικονομικών για την προσωπική τους ανάπτυξη και τη συσχέτιση της ανάπτυξης αυτής με την κοινωνική και οικονομική λειτουργία της κοινωνίας. Αυτή η σχέση μεταξύ του αλφαβητισμού, της προσωπικής ανάπτυξης και της λειτουργίας του κράτους εξαρτάται από τα δομικά πρότυπα των εκπαιδευτικών πολιτικών που θεσπίζονται από τις εθνικές κυβερνήσεις και από τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτικές αυτές εφαρμόζονται και επεκτείνονται καθώς η κοινωνία εξελίσσεται. Είναι όπως ο νόμος της κίνησης του Ισαάκ Νεύτωνα, όπου διατύπωσε τρεις νόμους της κλασικής μηχανικής που περιέγραφαν τη σχέση μεταξύ της «κίνησης» ενός αντικειμένου και των «δυνάμεων» που ασκούνται σε αυτό. Σε αυτό το πλαίσιο, το επίπεδο της σκόπιμης επένδυσης του κράτους στην εκπαίδευση θα επηρεάσει άμεσα το ποσοστό αλφαβητισμού των πολιτών του. Δηλαδή, κάθε χώρα έχει την ευθύνη να βελτιώσει τον οικονομικό αλφαβητισμό των πολιτών της χώρας της, σχεδιάζοντας τις εν λόγω γνώσεις σύμφωνα με τις ανάγκες της σύνθεσης των πολιτών. Για εκείνους που είναι εγγεγραμμένοι στην επίσημη εκπαίδευση και για εκείνους που δεν είναι εγγεγραμμένοι στην επίσημη εκπαίδευση. Εφόσον η εκπαίδευση στον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό είναι απαραίτητη, τι είναι τότε ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός; 

Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) ορίζει τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό (ΧΑ) ως «τη γνώση και την κατανόηση των χρηματοοικονομικών εννοιών και κινδύνων, καθώς και τις δεξιότητες, τα κίνητρα και την αυτοπεποίθηση για την εφαρμογή αυτών των γνώσεων και της κατανόησης για τη λήψη αποτελεσματικών αποφάσεων σε ένα ευρύ φάσμα χρηματοοικονομικών πλαισίων, για τη βελτίωση της οικονομικής ευημερίας των ατόμων και της κοινωνίας και για τη δυνατότητα συμμετοχής στην οικονομική ζωή». (ΟΟΣΑ, 2019). Ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός προϋποθέτει τη γνώση και την κατανόηση διαφόρων χρηματοοικονομικών θεωριών, καθώς και των δανείων, των πιστωτικών καρτών, των επενδύσεων και του προϋπολογισμού. Περιλαμβάνονται επίσης η τεκμηριωμένη οικονομική κρίση και η ικανή προσωπική οικονομική διαχείριση. Στην Ευρώπη, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός έχει καταστεί σημαντικό ζήτημα, καθώς τα άτομα είναι όλο και περισσότερο υπεύθυνα για τη δική τους οικονομική ευημερία. Πώς τα πάει η Ευρώπη στον οικονομικό αλφαβητισμό; Σύμφωνα με μια μελέτη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) το 2021, τα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό στην Ευρώπη. Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι χώρες με τις καλύτερες επιδόσεις στον οικονομικό αλφαβητισμό ήταν οι Κάτω Χώρες, η Δανία και η Φινλανδία, ενώ οι χώρες με τις χαμηλότερες επιδόσεις ήταν η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Ελλάδα. 

Από τη μελέτη διαπιστώθηκε ότι το 56% των Ευρωπαίων έχει βασικές χρηματοοικονομικές γνώσεις, όπως η κατανόηση της έννοιας του πληθωρισμού και των επιτοκίων. Μόνο το 25% των Ευρωπαίων έχουν προχωρημένες χρηματοοικονομικές γνώσεις, όπως η κατανόηση των χρηματοοικονομικών προϊόντων και των κινδύνων που συνδέονται με τις επενδύσεις. Ενώ διαπιστώθηκε ότι οι γυναίκες έχουν γενικά χαμηλότερα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού από τους άνδρες και τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας τείνουν να έχουν υψηλότερα επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού από τα νεότερα άτομα. Το ποσοστό των Ευρωπαίων που είναι οικονομικά εγγράμματοι είναι μόλις 43%, σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ο αριθμός αυτός προκαλεί ανησυχίες, καθώς δείχνει ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού στην Ευρώπη μπορεί να κινδυνεύει να λάβει κακές οικονομικές αποφάσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε χρέη, ασταθή οικονομικά ή ακόμη και σε φτώχεια. Πώς επηρεάζει τους μετανάστες; 

Η παραπάνω ερευνητική μελέτη του ΟΟΣΑ αναδεικνύει ένα σημαντικό κενό γνώσης για τον πληθυσμό μιας προηγμένης δημοκρατίας. Θα αναρωτιόταν λοιπόν κανείς για το επίπεδο γνώσεων των μεταναστών σχετικά με τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό, οι οποίοι προέρχονται κυρίως από ευάλωτα έθνη με λιγότερο ανεπτυγμένα τυπικά και άτυπα εκπαιδευτικά συστήματα αφενός και αφετέρου μια απερίγραπτα δυσανάλογη ανάπτυξη των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών. Οι Kenneth De Beckker κ.ά. (2020) στη δημοσίευσή τους σχετικά με τα διακρατικά στοιχεία για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι εθνικές κουλτούρες επηρεάζουν τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό και είναι απαραίτητο να ληφθούν υπόψη οι πολιτισμικές διαστάσεις στη μελλοντική διεθνή χρηματοοικονομική έρευνα. Ο ισχυρισμός αυτός συντονίζεται με τη θεωρία της χρηματοοικονομικής κοινωνικοποίησης και την ευρετική ψυχολογική θεωρία που διέπει τη συμπεριφορική χρηματοοικονομική. 

Τα ελλείμματα υποδομών στις αναδυόμενες οικονομίες από τις οποίες οι μετανάστες μεταναστεύουν στις προηγμένες οικονομίες τους καθιστούν ευάλωτους στο να συνεισφέρουν πλήρως στις νέες χώρες, εάν δεν υπάρχει επαρκής εκπαίδευση χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού για να τους διαφωτίσει. Τι γίνεται; Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι εθνικές κυβερνήσεις, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί έχουν λάβει μέτρα για την αποαποικιοποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος και έχουν κάνει τεράστια άλματα για την αύξηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη. Για την αύξηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού των Ευρωπαίων, η ΕΕ, για παράδειγμα, έχει μια πολιτική χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης. Η στρατηγική προβλέπει δράσεις όπως η δημιουργία προγραμμάτων χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης ενηλίκων, η διδασκαλία του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στα σχολεία και η προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στο διαδίκτυο. Προκειμένου να καταπολεμηθεί ο οικονομικός αναλφαβητισμός, υπάρχει αυξανόμενη ζήτηση για οικονομική εκπαίδευση και κατάρτιση, καθώς και για οικονομική επιτυχία και ανεξαρτησία. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για κοινωνικές ομάδες όπως οι μετανάστες, οι οποίοι αντιμετωπίζουν ήδη μια σειρά από προκλήσεις. Ένα βασικό δομικό στοιχείο για την επίτευξη της οικονομικής ενδυνάμωσης κάθε ατόμου είναι ο βασικός οικονομικός αλφαβητισμός. 

Η πολυπλοκότητα των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και προϊόντων είναι ένας από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην έλλειψη χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Ευρώπη. Πολλά χρηματοπιστωτικά προϊόντα είναι πολύπλοκα, με αποτέλεσμα οι καταναλωτές να μην είναι σε θέση να τα αναλύσουν σωστά. Οι πιστωτικές κάρτες, τα δάνεια και τα ενυπόθηκα δάνεια, για παράδειγμα, μπορεί να περιλαμβάνουν περίπλοκους όρους και προϋποθέσεις που είναι δύσκολο να κατανοηθούν από το τυπικό άτομο.Η απουσία προσωπικής χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και κατάρτισης είναι ένας άλλος παράγοντας που συμβάλλει στην έλλειψη χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Ευρώπη. Η έλλειψη κατανόησης και πληροφόρησης σχετικά με το θέμα του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μπορεί να προκύπτει από το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι δεν λαμβάνουν καμία επίσημη εκπαίδευση στον τομέα αυτό. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους νέους και τους μετανάστες, οι οποίοι ενδέχεται να μην έχουν εκτεθεί στις αρχές του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού. Ποια βήματα μπορούν να γίνουν, λοιπόν, για την αύξηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στην Ευρώπη; Μια λύση θα μπορούσε να είναι η παροχή περισσότερης διδασκαλίας και κατάρτισης σε θέματα προσωπικής οικονομίας. 

Τα σχολεία, τα κοινοτικά κέντρα και οι διαδικτυακοί πόροι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για το σκοπό αυτό. Τα προγράμματα για τον οικονομικό αλφαβητισμό θα μπορούσαν να είναι συμμετοχικά και ενδιαφέροντα, χρησιμοποιώντας παραδείγματα από τον πραγματικό κόσμο για να βοηθήσουν τα άτομα να μάθουν οικονομικές έννοιες. Τα προπαρασκευαστικά βήματα θα πρέπει να ξεκινήσουν από το επίπεδο της οικογένειας, καθώς αποτελεί τη θεμελιώδη μονάδα της κοινωνίας, επομένως οι γονείς πρέπει να ανεβάσουν τους τόνους στην ανατροφή των παιδιών. Ενώ υποστηρίζουμε ότι η ΕΕ και οι εθνικές κυβερνήσεις βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της μετατόπισης του βάρους στο χαμηλότερο επίπεδο, συνιστούμε να προβλεφθούν πιο προσαρμοσμένες επενδύσεις για τα ΑΔΙΠ και τους παρόχους ΕΕΚ, ώστε να ενισχυθεί η ανάγκη της για καλά οργανωμένα προγράμματα κατάρτισης σχετικά με τη χρηματοοικονομική εκπαίδευση από τα ιδρύματα ΕΕΚ και να ενισχυθεί η θέση τους στην ΕΕ. Επιπλέον, η απλούστευση των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και προϊόντων ώστε να γίνουν πιο φιλικά προς το χρήστη και διαθέσιμα στο ευρύ κοινό είναι μια άλλη επιλογή. Η χρήση απλής γλώσσας και η μείωση των τελών και επιβαρύνσεων που σχετίζονται με τα χρηματοοικονομικά αγαθά θα μπορούσαν να αποτελέσουν μέρος αυτής της προσπάθειας. 

Για να βοηθηθούν οι πελάτες στη λήψη πιο τεκμηριωμένων χρηματοοικονομικών αποφάσεων, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα μπορούσαν να παροτρύνονται να τους παρέχουν πρόσβαση σε πιο προσιτές πληροφορίες. Πώς το έργο INFINITY παίζει το ρόλο του Τέλος, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός είναι μια κρίσιμη δεξιότητα που πρέπει να κατέχουν όλοι. Για να βελτιωθεί η οικονομική ευημερία των ανθρώπων και της κοινωνίας συνολικά στην Ευρώπη, είναι σημαντικό να αντιμετωπιστεί το σοβαρό πρόβλημα του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού, γι’ αυτό και υλοποιούμε το έργο infinity για να συμβάλουμε στη βελτίωση του γενικού χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού των μεταναστών στην Ευρώπη. 

Το έργο infinity δημιουργεί μια εκπαιδευτική εργαλειοθήκη για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό των μεταναστών, η οποία περιλαμβάνει ένα προσαρμοσμένο, πρωτοποριακό πρόγραμμα σπουδών (χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός με στοιχεία επιχειρηματικότητας, ήπιων δεξιοτήτων και βιωσιμότητας) και έναν οδηγό για τους εκπαιδευτές επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ) σχετικά με το θέμα, καθώς και ένα φιλικό και απλό στη χρήση ψηφιακό παιχνίδι μάθησης και μια πλατφόρμα ηλεκτρονικής μάθησης. Μετά την ολοκλήρωση των δραστηριοτήτων του έργου και την παράδοση του προσαρμοσμένου προγράμματος σπουδών και της ψηφιακής πλατφόρμας μάθησης, θα βοηθήσει τους ανθρώπους να λαμβάνουν καλύτερες οικονομικές αποφάσεις και να ενισχύουν τον οικονομικό τους αλφαβητισμό, αυξάνοντας την προσωπική οικονομική εκπαίδευση και κατάρτιση και εξορθολογίζοντας τα χρηματοοικονομικά προϊόντα και υπηρεσίες. Ignatius Oli Institute for Sustainable Education and Development Solomon Eko Υπεύθυνος έργου Europe Africa Solutions